Tìm hiểu chiến tranh thương mại Mỹ-Trung: nguyên nhân sâu xa, ảnh hưởng toàn cầu và diễn biến mới nhất trong năm 2024 đang tác động sâu rộng đến nền kinh tế và chính trị toàn cầu.
1. Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung là gì?
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung là cuộc xung đột kinh tế kéo dài giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, bắt đầu từ năm 2018 dưới thời Tổng thống Donald Trump và tiếp tục diễn ra dưới các chính quyền sau đó.
Cuộc chiến chủ yếu xoay quanh các biện pháp thuế quan và các rào cản thương mại, được Mỹ áp đặt để đối phó với những hành vi thương mại mà họ cho là không công bằng từ phía Trung Quốc, như trợ cấp công nghiệp, ép buộc chuyển giao công nghệ và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Cuộc chiến này đã gây ra những tác động sâu rộng đến nền kinh tế toàn cầu, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và ảnh hưởng đến thương mại quốc tế.
2. Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh thương mại Mỹ-Trung
Nguyên nhân chính của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung bắt nguồn từ thâm hụt thương mại lớn của Mỹ với Trung Quốc và các cáo buộc về hành vi thương mại không công bằng của Trung Quốc.
Mỹ cho rằng Trung Quốc đã thực hiện các biện pháp như trợ cấp công nghiệp, ép buộc chuyển giao công nghệ từ các công ty nước ngoài và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, gây thiệt hại cho các doanh nghiệp Mỹ.
Để đối phó, Mỹ đã áp đặt các biện pháp thuế quan lên hàng hóa Trung Quốc và Trung Quốc đã đáp trả bằng các biện pháp tương tự.
3. Diễn biến của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung từ 2018 đến 2024
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã trải qua nhiều giai đoạn khác nhau, từ việc leo thang căng thẳng đến các nỗ lực đàm phán và tạm thời hạ nhiệt. Tuy nhiên, đến năm 2024, xung đột này vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc hoàn toàn.
3.1. Giai đoạn leo thang (2018-2020)
Cuộc chiến thương mại bắt đầu leo thang vào năm 2018 khi Mỹ áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc trị giá 50 tỷ USD. Trung Quốc đã nhanh chóng đáp trả bằng cách áp thuế tương tự lên hàng hóa Mỹ.
Các vòng áp thuế tiếp theo đã đưa tổng giá trị hàng hóa bị áp thuế lên đến hàng trăm tỷ USD từ cả hai phía. Các ngành bị ảnh hưởng nhiều nhất bao gồm nông nghiệp, công nghệ, và sản xuất điện tử.
3.2. Giai đoạn điều chỉnh và leo thang trở lại (2021-2023)
Dưới thời Tổng thống Joe Biden, chính quyền Mỹ vẫn duy trì các biện pháp thuế quan từ thời Trump và tiếp tục áp đặt các hạn chế mới trong lĩnh vực công nghệ và đầu tư. Các nỗ lực đàm phán đã diễn ra nhưng không mang lại nhiều kết quả, và căng thẳng tiếp tục leo thang, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ bán dẫn và trí tuệ nhân tạo.
3.3. Tình hình chiến tranh thương mại Mỹ-Trung năm 2024
Năm 2024, chiến tranh thương mại Mỹ-Trung vẫn tiếp tục diễn ra với những biện pháp trừng phạt mới từ cả hai phía.
Mỹ tiếp tục duy trì các hạn chế nghiêm ngặt đối với xuất khẩu công nghệ cao sang Trung Quốc, trong khi Trung Quốc đẩy mạnh các biện pháp trả đũa, bao gồm hạn chế xuất khẩu các nguyên liệu quan trọng và tăng thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Mỹ.
4. Tác động của chiến tranh thương mại Mỹ-Trung
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã gây ra những tác động sâu rộng đến cả hai nền kinh tế và thị trường toàn cầu, từ gián đoạn chuỗi cung ứng đến suy giảm tăng trưởng kinh tế.
4.1 Tác động đến nền kinh tế Mỹ
Tại Mỹ, chiến tranh thương mại đã dẫn đến việc tăng giá hàng hóa nhập khẩu, gây áp lực lên người tiêu dùng và doanh nghiệp. Các ngành công nghiệp phụ thuộc vào linh kiện và nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, như công nghệ và ô tô, đã phải đối mặt với chi phí sản xuất tăng cao và tình trạng gián đoạn chuỗi cung ứng.
Thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc đã giảm nhẹ trong những năm qua, nhưng các doanh nghiệp Mỹ vẫn gặp khó khăn khi phải tìm kiếm nguồn cung thay thế hoặc đối mặt với chi phí nhập khẩu cao hơn.
4.2 Tác động đến nền kinh tế Trung Quốc
Trung Quốc cũng chịu thiệt hại nặng nề từ cuộc chiến thương mại này. Xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm mạnh, ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. Ngành công nghiệp xuất khẩu của Trung Quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ và dệt may, đã phải đối mặt với tình trạng suy giảm đơn hàng và áp lực cạnh tranh tăng cao.
Để đối phó, Trung Quốc đã tăng cường các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong nước và thúc đẩy chiến lược tự lực về công nghệ, nhằm giảm thiểu sự phụ thuộc vào các công ty và công nghệ Mỹ.
4.3 Tác động đến kinh tế toàn cầu
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung đã gây ra sự gián đoạn lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng đến nhiều quốc gia khác, đặc biệt là những nước phụ thuộc vào xuất khẩu hàng hóa trung gian và thành phẩm cho cả hai thị trường này. Sự gián đoạn này đã khiến chi phí sản xuất tăng cao và làm suy giảm niềm tin kinh doanh trên toàn cầu.
IMF dự báo rằng chiến tranh thương mại Mỹ-Trung có thể làm giảm tăng trưởng kinh tế toàn cầu khoảng 0.2-0.3% mỗi năm, ảnh hưởng đến các nền kinh tế phụ thuộc vào thương mại quốc tế và đầu tư nước ngoài.
5. Những yếu tố làm gia tăng căng thẳng thương mại Mỹ-Trung
Ngoài các biện pháp thuế quan và rào cản thương mại, chiến tranh thương mại Mỹ-Trung còn bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác, bao gồm cạnh tranh công nghệ, ảnh hưởng địa chính trị và sự thay đổi trong chiến lược quốc tế của cả hai nước.
Cạnh tranh công nghệ
Cạnh tranh trong lĩnh vực công nghệ cao, đặc biệt là trong các ngành như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và mạng 5G, đã trở thành một điểm nóng trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung. Mỹ lo ngại rằng sự phát triển nhanh chóng của Trung Quốc trong các lĩnh vực này có thể đe dọa đến an ninh quốc gia và vị thế của Mỹ trên toàn cầu.
Để ngăn chặn điều này, Mỹ đã áp đặt các biện pháp hạn chế xuất khẩu công nghệ tiên tiến và áp lực lên các đồng minh để cấm sử dụng thiết bị của các công ty công nghệ Trung Quốc như Huawei.
Trung Quốc, để đáp trả, đã tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển trong nước, đồng thời thực hiện chiến lược “Sản xuất tại Trung Quốc 2025” nhằm thúc đẩy sự phát triển tự lực trong các ngành công nghệ chiến lược.
Điều này càng làm gia tăng căng thẳng giữa hai nước, khi cả Mỹ và Trung Quốc đều coi công nghệ là chìa khóa cho sức mạnh kinh tế và quân sự trong tương lai.
Ảnh hưởng địa chính trị
Căng thẳng địa chính trị tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương cũng góp phần làm gia tăng xung đột thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Sự cạnh tranh về ảnh hưởng tại các khu vực chiến lược như Biển Đông, cùng với việc Mỹ củng cố các liên minh quân sự trong khu vực để đối phó với Trung Quốc, đã làm phức tạp thêm quan hệ thương mại giữa hai cường quốc.
Ngoài ra, những thay đổi trong chiến lược quốc tế của cả hai nước, chẳng hạn như chính sách đối ngoại của Mỹ tập trung vào việc “làm lại” chuỗi cung ứng toàn cầu và giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, cũng đã khiến cho cuộc chiến thương mại này trở nên khó giải quyết hơn.
6. Tình hình thị trường tài chính và tác động đến đầu tư
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung không chỉ ảnh hưởng đến thương mại hàng hóa mà còn gây ra những biến động lớn trên thị trường tài chính toàn cầu.
Thị trường chứng khoán
Thị trường chứng khoán toàn cầu, đặc biệt là tại Mỹ và Trung Quốc, đã chứng kiến nhiều đợt biến động mạnh mẽ do ảnh hưởng của chiến tranh thương mại.
Các thông báo về thuế quan mới, các biện pháp trừng phạt hoặc các cuộc đàm phán thất bại giữa hai nước thường dẫn đến sự sụt giảm mạnh của các chỉ số chứng khoán. Đặc biệt, các cổ phiếu trong ngành công nghệ và công nghiệp xuất khẩu đã bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Trong năm 2024, các nhà đầu tư đã trở nên thận trọng hơn khi đối mặt với những rủi ro từ chiến tranh thương mại. Dòng vốn đã chuyển dịch từ các tài sản rủi ro như cổ phiếu sang các tài sản an toàn hơn như trái phiếu chính phủ và vàng.
Điều này dẫn đến sự sụt giảm thanh khoản trên thị trường chứng khoán và làm tăng chi phí vay vốn cho các doanh nghiệp.
Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI)
Chiến tranh thương mại cũng đã tác động tiêu cực đến đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) giữa Mỹ và Trung Quốc. Nhiều doanh nghiệp Mỹ đã chuyển dịch sản xuất ra khỏi Trung Quốc để tránh các biện pháp thuế quan và giảm thiểu rủi ro, dẫn đến sự giảm sút trong dòng FDI vào Trung Quốc.
Đồng thời, đầu tư của các công ty Trung Quốc vào Mỹ cũng giảm mạnh do lo ngại về các rào cản pháp lý và sự gia tăng kiểm soát của chính phủ Mỹ đối với các khoản đầu tư từ Trung Quốc.
Xu hướng này đã thúc đẩy sự thay đổi trong dòng chảy đầu tư toàn cầu, khi các công ty tìm kiếm các thị trường và cơ sở sản xuất mới ở Đông Nam Á, Ấn Độ và các khu vực khác để giảm thiểu rủi ro từ chiến tranh thương mại.
7. Những nỗ lực đàm phán và các giải pháp tiềm năng
Mặc dù căng thẳng thương mại Mỹ-Trung vẫn còn cao, nhưng cả hai bên đã có những nỗ lực để đàm phán và tìm kiếm giải pháp nhằm giảm bớt xung đột.
Các cuộc đàm phán thương mại
Trong suốt quá trình chiến tranh thương mại, đã có nhiều vòng đàm phán thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc, với mục tiêu giảm thiểu căng thẳng và đạt được các thỏa thuận thương mại công bằng hơn.
Tuy nhiên, những nỗ lực này thường không mang lại kết quả bền vững, khi cả hai bên đều không sẵn sàng nhượng bộ trong các vấn đề cốt lõi như quyền sở hữu trí tuệ, trợ cấp công nghiệp và quyền tiếp cận thị trường.
Thỏa thuận thương mại “giai đoạn 1” được ký kết vào tháng 1 năm 2020 là một bước tiến trong việc giảm căng thẳng, nhưng chỉ giải quyết được một phần nhỏ trong các vấn đề giữa hai nước. Các vấn đề lớn hơn, như các biện pháp thuế quan và rào cản phi thuế quan, vẫn chưa được giải quyết triệt để.
Các giải pháp tiềm năng
Để giải quyết xung đột thương mại, cả Mỹ và Trung Quốc cần có những thay đổi lớn trong chiến lược kinh tế và chính sách thương mại.
Các chuyên gia cho rằng, một giải pháp tiềm năng có thể là việc hai bên đạt được một thỏa thuận toàn diện, bao gồm các cam kết rõ ràng về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, giảm trợ cấp công nghiệp và mở cửa thị trường cho các doanh nghiệp nước ngoài.
Ngoài ra, các tổ chức quốc tế như Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) có thể đóng vai trò trung gian trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại, đảm bảo rằng các quy tắc thương mại toàn cầu được tôn trọng và thực thi.
Tuy nhiên, việc đạt được một giải pháp toàn diện sẽ đòi hỏi sự nhượng bộ và thiện chí từ cả hai phía, cũng như một cam kết lâu dài để duy trì các nguyên tắc thương mại công bằng và bình đẳng.
8. Kết luận
Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung là một trong những xung đột kinh tế lớn nhất trong lịch sử hiện đại, với những tác động sâu rộng đến nền kinh tế toàn cầu. Năm 2024, căng thẳng giữa hai nước vẫn còn cao, với những biện pháp trừng phạt mới và sự cạnh tranh trong các lĩnh vực chiến lược như công nghệ và an ninh.
Dù có những nỗ lực đàm phán, xung đột này vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, và có thể tiếp tục ảnh hưởng đến thương mại, đầu tư và tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong tương lai.
Đọc thêm:
