Chứng khoán phái sinh (CKPS) là một trong những kênh đầu tư hấp dẫn, mang lại cơ hội sinh lời nhanh chóng nhưng cũng đi kèm không ít rủi ro. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về CKPS, các loại hợp đồng phái sinh phổ biến, cũng như những lưu ý quan trọng dành cho nhà đầu tư mới.
1. Những Điều Cần Biết Về Chứng Khoán Phái Sinh (CKPS)
CKPS là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng mà giá trị của nó phụ thuộc vào một hay nhiều loại tài sản cơ sở. Hợp đồng CKPS xác nhận quyền và nghĩa vụ của các bên về việc thanh toán hoặc chuyển giao số lượng tài sản vào một thời điểm trong tương lai với giá cả được thỏa thuận trước.
Tài sản cơ sở: Có thể là cổ phiếu, chỉ số chứng khoán, hàng hóa như nông sản, kim loại hoặc các loại tài sản khác.
Ví dụ cụ thể:
Bên A bán một hợp đồng phái sinh tương lai chỉ số VN30 kỳ hạn một tháng cho Bên B vào tháng 12/2021 với giá 1.500 điểm. Đến tháng 1/2022, nếu chỉ số VN30 tăng lên 1.550 điểm, Bên A phải thanh toán cho Bên B chênh lệch giá là (1550 – 1500) x 100.000 = 5.000.000 đồng.
CKPS cho phép nhà đầu tư (NĐT) dự đoán giá tài sản trong tương lai, từ đó có thể kiếm lợi nhuận từ chênh lệch giá nếu sự thay đổi đúng như dự đoán.
2. Các Loại Hợp Đồng Phái Sinh Chính
Hiện nay, CKPS được triển khai đa dạng dưới bốn loại hợp đồng chính:
- Hợp đồng Kỳ hạn (HĐKH): Đây là thỏa thuận pháp lý giữa hai bên về việc mua/bán tài sản tại một thời điểm trong tương lai với giá xác định trước. HĐKH thường không được niêm yết và giao dịch trên sàn.
- Hợp đồng Tương lai (HĐTL): Một dạng hợp đồng kỳ hạn được chuẩn hóa và niêm yết giao dịch trên thị trường tập trung, cụ thể là tại các sở giao dịch chứng khoán.
- Hợp đồng Quyền chọn (HĐQC): Là thỏa thuận cho phép một bên yêu cầu thực hiện hoặc không thực hiện hợp đồng với bên còn lại, theo mức giá xác định trước tại một thời điểm trong tương lai.
- Hợp đồng Hoán đổi (HDHĐ): Thỏa thuận giữa hai bên nhằm hoán đổi dòng tiền của công cụ tài chính, thường được sử dụng để hoán đổi lãi suất và tiền tệ.
Tại Việt Nam, các sản phẩm CKPS phổ biến hiện nay chủ yếu là HĐTL, với tài sản cơ sở là chỉ số VN30 hoặc trái phiếu chính phủ.
3. Bạn Có Phù Hợp Để Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh?
Giao dịch CKPS tương tự như cổ phiếu, có thể đặt lệnh mua/bán đơn giản và thực hiện trực tuyến trên sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, các đặc điểm riêng biệt của CKPS bao gồm:
- Giao dịch linh hoạt: Hỗ trợ giao dịch T0, chốt lỗ/lãi trong ngày và bán khống.
- Đòn bẩy tài chính cao: Chỉ cần một phần nhỏ tài sản để giao dịch, NĐT có thể sử dụng đòn bẩy lớn nhằm khuếch đại lợi nhuận hoặc rủi ro.
Đây là kênh đầu tư phù hợp với những NĐT có kiến thức tốt, quản lý vốn vững vàng, giữ tính kỷ luật cao và bám sát diễn biến thị trường. Nếu không đủ tự tin hoặc thiếu kiến thức, NĐT nên cân nhắc trước khi tham gia.
Lợi Ích và Rủi Ro Khi Đầu Tư CKPS
- Lợi ích: Có thể sinh lời nhanh chóng nhờ đòn bẩy tài chính, không cần nắm giữ tài sản thực.
- Rủi ro: Mức độ biến động cao, dễ gây lỗ lớn nếu NĐT không quản lý tốt rủi ro và đòn bẩy.
4. Các Bước Đầu Tư Chứng Khoán Phái Sinh (CKPS)
Bước 1: Mở Tài Khoản Giao Dịch CKPS
Để giao dịch CKPS, đầu tiên, NĐT cần mở một tài khoản phái sinh riêng biệt. Hiện nay, việc mở tài khoản có thể thực hiện nhanh chóng qua các thao tác online tại các công ty chứng khoán uy tín như SSI.
Bước 2: Nộp Tiền Ký Quỹ
Trước khi tham gia, NĐT cần nộp một khoản tiền ký quỹ để đảm bảo thanh toán khi giao dịch. Khoản tiền này giúp đảm bảo nghĩa vụ thanh toán, giảm thiểu rủi ro mất khả năng thanh toán của các bên tham gia. Giá trị ký quỹ sẽ được điều chỉnh hàng ngày theo diễn biến thực tế của thị trường.
Bước 3: Thực Hiện Giao Dịch CKPS
NĐT có thể tham gia hợp đồng tương lai dựa trên kỳ vọng về xu hướng của chỉ số thị trường:
- Kỳ vọng chỉ số tăng: NĐT mua hợp đồng tương lai.
- Kỳ vọng chỉ số giảm: NĐT bán hợp đồng tương lai.
Điểm lưu ý là hợp đồng tương lai có ngày đáo hạn, vì vậy, NĐT cần chọn hợp đồng có tháng đáo hạn phù hợp với chiến lược đầu tư của mình.
Bước 4: Thanh Toán và Bù Trừ
Cuối ngày giao dịch, NĐT sẽ cần thanh toán lãi/lỗ theo giá trị thực tế của hợp đồng. Đồng thời, nếu tài khoản ký quỹ giảm xuống dưới mức yêu cầu, công ty chứng khoán sẽ thực hiện call margin (gọi ký quỹ bổ sung). Ngược lại, nếu số dư ký quỹ cao hơn mức quy định, NĐT có thể rút tiền.
5. Kết Luận
CKPS là một công cụ đầu tư tiềm năng nhưng cũng chứa nhiều rủi ro, phù hợp với những NĐT có kinh nghiệm và kiến thức sâu rộng. Để nắm bắt cơ hội và quản lý rủi ro hiệu quả, NĐT mới nên bắt đầu với các hợp đồng đơn giản, tìm hiểu kiến thức chuyên sâu về chứng khoán phái sinh, và cân nhắc kỹ trước khi đầu tư.
Đọc thêm:
