Trong những năm gần đây, giao dịch phái sinh đã thu hút sự chú ý mạnh mẽ từ các nhà đầu tư, trở thành một kênh đầu tư tiềm năng nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Để tối ưu hóa chiến lược đầu tư, người tham gia cần hiểu rõ về đặc điểm và cách thức hoạt động của giao dịch phái sinh. Bài viết này sẽ giúp bạn tìm hiểu về giao dịch phái sinh, các loại hình giao dịch khác nhau và sự khác biệt giữa chúng.
1. Khái niệm
Phái sinh là gì?
Phái sinh (derivative) là một công cụ tài chính có giá trị phụ thuộc vào giá của một tài sản cơ sở, có thể là hàng hóa, chỉ số, lãi suất hoặc cổ phiếu. Công cụ này được sử dụng với nhiều mục đích khác nhau, bao gồm phòng vệ, đầu cơ và đầu tư chênh lệch giá.
Giao dịch phái sinh là gì?
Giao dịch phái sinh là hoạt động giữa hai hoặc nhiều bên, trong đó giá trị hợp đồng dựa trên một tài sản tài chính cơ bản đã được thỏa thuận. Các nhà đầu tư không giao dịch trực tiếp tài sản tài chính mà thực hiện giao dịch thông qua các hợp đồng với giá trị được xác định từ tài sản đó.
Trong giao dịch thông thường, nhà đầu tư sẽ giao dịch trực tiếp với các công cụ như trái phiếu, lãi suất, cổ phiếu, tiền tệ và hàng hóa. Tuy nhiên, trong giao dịch chứng khoán phái sinh, công cụ là các loại hợp đồng như hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi và chứng quyền.
2. Giao dịch phái sinh trong chứng khoán là gì?
Chứng khoán phái sinh là giá trị được xác định dựa trên các tài sản tài chính liên kết với chứng khoán cơ sở. Dạng đầu tư này chủ yếu gồm hai loại sản phẩm chính:
- Sản phẩm hợp đồng: Bao gồm hợp đồng hoán đổi và hợp đồng tương lai, ràng buộc các bên tham gia với những điều khoản đã thỏa thuận trong suốt thời gian quy định trong hợp đồng.
- Sản phẩm quyền chọn: Cung cấp cho người tham gia quyền nhưng không phải nghĩa vụ mua hoặc bán cổ phiếu.
Chứng khoán phái sinh là một trong ba công cụ tài chính chính, cùng với vốn chủ sở hữu và nợ. Giao dịch phái sinh không phải là giao dịch mua/bán cổ phiếu trực tiếp trên thị trường mà là giao dịch các giấy tờ (hợp đồng) có giá trị dựa trên giá cổ phiếu.
3. Giao dịch phái sinh hàng hóa là gì?
Giao dịch hàng hóa phái sinh là một công cụ tài chính có tài sản cơ sở là hàng hóa như ngô, lúa mì, đậu tương, cao su, cà phê, và nhiều loại hàng hóa khác. Tại thị trường này, nhà đầu tư có thể kiếm lợi nhuận thông qua chênh lệch giá từ việc mua bán một khối lượng hàng hóa nhất định tại một thời điểm xác định trong tương lai. Thị trường hàng hóa được quản lý và giám sát bởi Bộ Công Thương, Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam và các sàn hàng hóa quốc tế.
Các loại phái sinh hàng hóa
- Phân loại theo hợp đồng: Gồm hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng tương lai, hợp đồng quyền chọn và hợp đồng hoán đổi.
- Phân loại theo thị trường: Gồm phái sinh trên thị trường OTC và trên thị trường niêm yết.
4. Khác biệt giữa chứng khoán phái sinh và hàng hóa phái sinh
| Hạng mục | Hàng hóa phái sinh | Chứng khoán phái sinh |
| Tài sản cơ sở | Các loại hàng hóa: nông sản, kim loại, nguyên liệu công nghiệp | Tài sản cơ sở là chỉ số VN30, HNX30 và hợp đồng tương lai trên trái phiếu chính phủ |
| Thời gian giao dịch | Tuỳ loại hàng hóa, gần như giao dịch 24/5 | Thời gian từ thứ 2- 6: Giờ: 8h45 – 14h45 (nghỉ trưa từ 11h30 – 13h00) |
| Pháp lý | Bộ Công Thương cấp phép | Bộ Tài chính cấp phép |
| Quy mô thị trường | Toàn cầu | Trong nước |
| Biên độ giá | Biên độ giá gần như không giới hạn | +/- 7% theo quy định của Uỷ Ban Chứng Khoán |
| Lãi suất qua đêm | Không | Khoảng 13%/ năm theo quy định của Ngân hàng Nhà nước |
| Tính thanh khoản | 1:10; 1:30, tuỳ theo sản phẩm | 1:10 |
| Thời gian giao dịch và thanh toán | Ngay lập tức | T + 2 |
5. Lưu ý khi giao dịch chứng khoán phái sinh
5.1 Quản lý cảm xúc đầu tư
Tâm lý FOMO (Fear of Missing Out) trong đầu tư có thể khiến các nhà giao dịch đưa ra những quyết định sai lầm. Đặc biệt trong thị trường biến động liên tục như chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư mới dễ bị cuốn vào xu hướng của thị trường.
Để quản lý tốt cảm xúc, các nhà đầu tư nên trang bị cho mình kiến thức và kỹ năng phân tích thị trường, đánh giá biểu đồ, và sử dụng các chỉ báo. Những kiến thức này sẽ giúp họ hình thành cái nhìn tổng quát về thị trường và không bị “lung lay” trước những thông tin nhiễu loạn.
5.2 Quy luật 2%-6%
Quy luật 2%-6% là một chiến lược phổ biến được nhiều nhà đầu tư áp dụng trong giao dịch chứng khoán phái sinh. Để thực hiện quy luật này, nhà đầu tư cần xác định ngưỡng hỗ trợ và kháng cự theo Fibonacci. Số tiền lỗ tối đa không được vượt quá 2% tổng số tiền đầu tư cho mỗi vị thế, và tổng số tiền chấp nhận mất không quá 6%.
Nếu có ba lần vào lệnh liên tiếp bị lỗ, nhà đầu tư cần dừng lại để xem xét lại hệ thống và bình tĩnh kiểm soát tâm lý giao dịch.
Với chứng khoán phái sinh, tỷ lệ đòn bẩy khá cao dẫn đến tỷ lệ lãi lỗ cũng cao hơn so với thị trường cơ sở. Những biến động trên thị trường thường khó đoán. Do đó, nhà đầu tư mới cần được trang bị nền tảng kiến thức vững vàng để có thể sử dụng công cụ tài chính này một cách hiệu quả, nhằm phòng ngừa rủi ro cho danh mục đầu tư của mình.
6. Kết luận
Giao dịch phái sinh đã trở thành một phần quan trọng trong bức tranh đầu tư tài chính hiện đại, cung cấp cho các nhà đầu tư nhiều cơ hội để tối ưu hóa lợi nhuận cũng như quản lý rủi ro. Thông qua việc hiểu rõ về các loại phái sinh như chứng khoán phái sinh và hàng hóa phái sinh, nhà đầu tư có thể áp dụng các chiến lược giao dịch linh hoạt và hiệu quả.
Tuy nhiên, việc tham gia vào thị trường phái sinh cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là với các nhà đầu tư mới. Việc quản lý cảm xúc, nắm vững các quy luật giao dịch, và có chiến lược rõ ràng là cực kỳ quan trọng để đảm bảo thành công lâu dài trong lĩnh vực này.
Đọc thêm:
